" 
بررسی ایمنی ساختمان بر اساس مقررات ملی ساختمان
مقدمه
ایمنی ساختمان یک مفهوم چندبعدی است که هم به سازه مربوط می‌شود، هم به تأسیسات مکانیکی و برقی، هم به مصالح و معماری. مقررات ملی ساختمان ایران، به‌عنوان چارچوب قانونی و فنی، مباحث متعددی را برای ایمنی تعریف کرده است (از مبحث ۳ حفاظت در برابر حریق تا مبحث ۲۲ مراقبت و نگهداری ساختمان‌ها). در این مقاله، با تکیه بر مقررات ملی و آیین‌نامه‌های رسمی، شاخص‌های ایمنی، روش‌های کارشناسی و نمونه‌های عملی بررسی می‌شوند.
۱. ایمنی سازه‌ای (مقررات ملی مبحث ۶ و آیین‌نامه ۲۸۰۰)
- بارهای وارد بر ساختمان: برف، باد، زلزله، بار زنده و مرده.
- مقاومت در برابر زلزله: آیین‌نامه ۲۸۰۰ تأکید دارد که اسکلت ساختمان باید توان تحمل لرزش‌های شدید را داشته باشد.
- مثال: در زلزله بم، ساختمان‌های با سازه‌ی بتن مسلح اصولی باقی ماندند، اما بناهای آجری فروریختند.
- مصالح: فولاد، بتن، آجر باید دارای استاندارد ملی باشند (ارجاع به مبحث ۵ – مصالح و فرآورده‌های ساختمانی).
- نشست پی و فونداسیون: کنترل ژئوتکنیک بر اساس مبحث ۷ (پی و پی‌سازی).
۲. ایمنی در برابر حریق (مبحث ۳ مقررات ملی)
- طراحی خروج اضطراری: عرض راه‌پله، تعداد پله‌ها و جانمایی خروجی‌ها.
- مصالح مقاوم در برابر آتش: استفاده از درب ضدحریق، پوشش مقاوم در برابر شعله برای اسکلت فلزی.
- تجهیزات اطفای حریق: کپسول آتش‌نشانی در هر طبقه، سیستم اسپرینکلر (Sprinkler).
- آشکارساز و اعلام حریق: دتکتور دود و حرارت، سیستم هشدار مرکزی.
- مثال: در حادثه پلاسکو، نبود سیستم اعلام و اطفاء خودکار باعث گسترش سریع حریق شد.
۳. ایمنی گاز و سوخت (مبحث ۱۷ مقررات ملی)
- لوله‌کشی گاز: باید با لوله فولادی استاندارد و اتصالات مجاز انجام شود.
- شیرهای قطع‌کن اضطراری: در ورودی ساختمان و واحدها الزامی است.
- تهویه فضاهای گازدار: موتورخانه و آشپزخانه باید هواکش استاندارد داشته باشند.
- تجهیزات گازسوز: بخاری، پکیج، آبگرمکن باید دارای برچسب استاندارد باشد.
- مثال: نشت گاز در یک آپارتمان مسکونی بدون شیر قطع‌کن باعث انفجار و تخریب کامل شد.
۴. ایمنی برق و آسانسور (مباحث ۱۳ و ۱۵)
۴.۱ برق (مبحث ۱۳)
- سیستم ارتینگ (Earthing) برای حفاظت در برابر برق‌گرفتگی.
- فیوز محافظ جان (RCD) در تابلو برق هر واحد.
- کابل‌ها و سیم‌ها باید مطابق استاندارد ISIRI باشند.
- جانمایی کلید و پریز در مکان‌های مرطوب (حمام، آشپزخانه).
۴.۲ آسانسور (مبحث ۱۵)
- وجود حداقل یک آسانسور ایمن در ساختمان‌های بالای ۳ طبقه.
- درب‌های آسانسور باید مجهز به قفل ایمنی باشند.
- سیستم اضطراری برای خروج افراد در زمان قطعی برق.
- مثال: خرابی آسانسورهای بدون سیستم نجات اضطراری باعث گیر افتادن مسافران برای ساعت‌ها می‌شود.
۵. ایمنی تأسیسات مکانیکی (مباحث ۱۴ و ۱۶)
- تهویه مطبوع و سیستم‌های HVAC: طراحی متناسب با حجم فضاها.
- موتورخانه و دیگ‌ها: باید عایق‌بندی حرارتی مناسب داشته و مجهز به شیر اطمینان باشند.
- تخلیه دود و گازهای مضر: کانال‌های دودکش باید ارتفاع استاندارد و جنس مقاوم در برابر حرارت داشته باشند.
۶. ایمنی معماری و بهره‌برداری (مباحث ۴، ۱۹ و ۲۲)
- ابعاد پله‌ها، رمپ‌ها و نرده‌ها: بر اساس مبحث ۴، ارتفاع پله نباید بیش از ۱۸ سانتی‌متر باشد.
- نور و تهویه طبیعی: مبحث ۱۹ تأکید دارد که نور و تهویه کافی به کاهش خطرات سلامتی کمک می‌کند.
- نگهداری ساختمان (مبحث ۲۲): بازدید دوره‌ای تجهیزات ایمنی، سرویس آسانسور، شارژ کپسول‌های آتش‌نشانی.
۷. روش‌های کارشناسی ایمنی ساختمان
۱. بازدید میدانی: ترک‌ها، نشتی‌ها، تجهیزات ایمنی.
۲. آزمایش‌های فنی: تست بتن، چک کردن فیوز و ارتینگ، تست نشتی گاز.
۳. مطابقت با مقررات ملی: کنترل بر اساس مباحث ۳، ۶، ۱۳، ۱۵، ۱۷، ۱۹ و ۲۲.
۴. گزارش مستند: ارائه به مالک، خریدار یا مراجع قضایی.
۸. تفاوت ساختمان ایمن و ناایمن
- ایمن: دارای اسکلت مقاوم، خروج اضطراری، سیستم اطفاء، برق و گاز استاندارد، آسانسور مطمئن.
- ناایمن: اسکلت ضعیف، سیم‌کشی غیراستاندارد، نبود تجهیزات حریق، آسانسور غیراصولی.
۹. نقش کارشناس رسمی دادگستری
- بررسی همه‌جانبه بر اساس مقررات ملی.
- ارائه گزارش معتبر برای دعاوی، قراردادها یا تسهیلات بانکی.
- شناسایی خطرات پنهان قبل از بهره‌برداری.
نتیجه‌گیری
۱. ایمنی ساختمان موضوعی چندبُعدی است و صرفاً به اسکلت خلاصه نمی‌شود.
۲. مقررات ملی ساختمان راهنمای رسمی و قانونی برای ایمنی است.
۳. استفاده از خدمات کارشناسان رسمی، بهترین راه برای پیشگیری از خطرات جانی و مالی است.